Abdullah Cevdet Kimdir
Abdullah Cevdet 9 Eylül 1869′da Arapkir’de doğdu. 29 Kasım 1932′de İstanbul’da hayatını kaybetti. Osmanlı politika adamı ve düşünür. Jön Türk hareketi ile 2′nci Meşrutiyet döneminin düşünce yapısında ehemmiyetli tesiri oldu. Mamuret’ül-Aziz Askeri Rüşdiyesi ve Kuleli Askeri Tıbbiye İdadisi’ni bitirdi. Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne’ye girdi. Dindar bir kişi olarak yetişmesine karşın, okulda yaygın olan biyolojik materyalizmden etkilendi. “Fünun ve Felsefe” kitabı 1897′de Cenevre’de basıldı. Bir felsefe kitabı olan bu yapıtında İslam uleması ile biyolojik materyalist düşünürlerin görüşlerini bağdaştırmaya çalıştı. Rusya’dan gelen popülist akımın tesiriyle siyasetle ilgilenmeye başladı. 1889′da İttihad-ı Osmani Cemiyeti’ni kurdu. Bu cemiyer daha sonra İttihat ve Terakki ismini aldı. Bir kaç defa gözaltına alındı. Bir müddet okuldan uzaklaştırıldı. 1894′te tıbbiyeyi bitirdi, Haydarpaşa Hastanesi’nde göreve başladı. Kısa bir süre Diyarbakır’a gönderildi. Diyarbakır İttihat ve Terakki şubesini kurdu. Ziya Gökalp ile tanışıp örgüte girmesini sağladı. 1895′te bozgunculuk suçlamasıyla gözaltına alındı, Trablusgarp’a sürüldü. 1897′de Paris’e kaçtı. Jön Türk hareketi içindeki ayrılma esnasında Ahmed Rıza Bey grubuna katıldı. 1987′de Cenevre’ye gittikçe Jön Türkler’in merkezi yayın uzuvu olan “Osmanlı” gazetesini çıkardı. Batı yapıtlarından tercümeler yaptı. Giyom Tel’i çevirdi. 2′nci Abdülhamit’le yapılan anlaşma uyarınca para alarak yazmamama sözü verdi. Sonrası sene Trablusgarp ve Fizan’daki politik tutukluların affı karşılığı tekrar yazmama sözü verdi ve Viyana Sefareti doktorluğuna atandı. 1903′te Avusturya’dan sınırdışı edildi. Cenevre’ye geçip “Osmanlı” gazetesini tekrar yayınlamaya başladı. “İçtihad” mecmuasını çıkardı, bu ismi taşıyan bir yayınevi kurdu. Halkı Batı kültürü doğrultusunda eğitmek emeliyle yapıtlar yayınladı.
Abdullah Cevdet 1904′te Osmanlı Sarayı’nın baskıları neticesi İsviçre’den de sınırdışı edildi. İçtihad’ı Mısır’a taşıdı, etkinliklerini Mısırın başkenti’de sürdürdü. “Adem-i Merkeziyet” cemiyetinin azası oldu. İlmi yazılar yazdı. 1906 Erzurum ayaklanmasında halkı başkaldırmaya çağıran deklarasyonlar hazırladı. 1910′da İstanbul’a döndü. 1911′de İçtihad’ı yayınlamaya başladı. Mecmua, yayınlanan dinsel muhtevalı yazılar sebebiyle sık sık kapatıldı. İttihatçılara karşı tutumunu sürdürdüğü için 1914′te mecmuanın yanını durduruldu. “İkdam” gazetesindeki yazılarıyla ekonomide özel teşebbüslerin geliştirilmesini ve anglo-sakson eğitiminin faydalarını müdafaa etti. Ateşkes döneminde İngiltere yanlısı bir davranış izledi. İngiliz Muhibleri Cemiyeti’nin kuruluşunda aktif rol oynadı. Kürt Teali Cemiyeti’nde çalıştı. Bahailiğin bir dünya dini olarak kabul edilmesini istemesi reaksiyonlara sebep oldu. Ateşkes dönemindeki etkinlikleri nedeniyle Cumhuriyet döneminde devlet işlerinden ömür boyu uzak tutulması kararlaştırıldı. Hayatının bundan sonraki bölümünde şiir kitapları yazdı, İçtihad mecmuasını yayınladı. Batı’dan belli bilgi ve teknolojiler aktarılırken, ananesel değerlerinde savunması gerektiğini müdafaa etti. Ekonomik ve toplumsal kalkınma için elit kafaların seçilerek özel eğitimle yetiştirilmesini önerdi. İslam dinini düşünceyi kısırlaştırmak ve milli uyanışı engellemekle tenkit etti. Osmanlı milliyetciliği anlayışı yerine, imparatorluk içindeki tüm ulusların eşitliğine dayalı bir birlik görüşünü müdafaa etti. Cumhuriyet döneminde de Arap harfleri yerine Latin abecesinin kullanılmasını müdafaa etti, kadınların toplumsal hayata katkılarının artırılmasını destekledi. Psikoloji, sosyoloji, eğitim ve tarih alanında pek çok tercüme yaptı. Mevlana’dan kimi parçalarla, Hayyam’ın rubailerini Türkçeleştirdi.
